Otto Raspe, hoofd RaboResearch Nederland, regio’s en thema’s

De effecten van de coronacrisis op de arbeidsmarkt zijn momenteel (begin april) nog maar beperkt zichtbaar, omdat het kabinet 90% van de loonkosten overneemt van bedrijven die het moeilijk hebben. Bedrijven maken massaal gebruik van de regeling en dat is een veeg teken. Prognoses van de Rabobank laten echter zien dat de werkloosheid de komende maanden fors zal toenemen.

Volgens onze jongste kwartaalprognose van begin april staat de hele economie nu fors in de min. Aangenomen dat de coronabeperkende maatregelen pas vanaf 1 juni worden versoepeld, krimpt de Nederlandse economie dit jaar naar verwachting met 5 procent. De economie op zich is echter niet ziek, zoals in 2008. In januari liet onze kwartaalprognose nog een substantiële groei van de economie zien. Er is dus sprake van een forse impact van de coronacrisis. Een snel herstel lijkt dus mogelijk als de crisis niet te lang duurt. Voor 2021 wordt daarom een groei voorspeld.  

Arbeidsmarkt
Ondanks de overheidsmaatregelen zijn er vrijwel zeker grote effecten te verwachten op de arbeidsmarkt. We verwachten de komende tijd een forse stijging van de werkloosheid. In februari hadden 274.000 Nederlanders geen betaald werk, terwijl ze er wel naar zochten. Dat aantal zal dit jaar naar verwachting toenemen met 400.000-500.000 mensen.

Een grote groep werkenden valt bovendien buiten de regelingen, waaronder de zzp’ers. We hebben specifiek naar deze flexibele schil gekeken; en die wordt hard geraakt. De regelingen van de overheid beschermen vooral mensen met een vast contract; flexwerkers verliezen als eerste hun baan of opdrachten. Dit zal slechts gedeeltelijk zichtbaar worden in de officiële werkloosheidscijfers, want niet iedereen die geheel of gedeeltelijk zonder werk zit, telt mee in deze statistieken

Regionaal
Hoe zwaar een regio het krijgt, zal per regio verschillen. Te zien is bijvoorbeeld dat de agglomeraties die tot nu toe voordeel hadden van hun omvang en dichtheid en de trekkers waren van de economie, nu juist harder tot stilstand komen. Hun traditionele voordelen zijn als sneeuw voor de zon verdwenen. De eigen sectorsamenstelling van een regio bepaalt echter ook de veerkracht. Die veerkracht betekent voor werkzoekenden dat zij in hun omgeving opnieuw werk kunnen vinden in sectoren waar hun vaardigheden tot hun recht kunnen komen. Lang niet alle regio’s beschikken over die veerkracht.

Maatwerk
Voor de arbeidsmarkt is maatwerk per regio nodig, afgestemd op het economische DNA van de regio, de bedrijfssamenstelling en de opgaven waar een regio voor staat. Omdat elke regio een andere economie en welvaart heeft, zullen generieke maatregelen niet werken. Er moet rekening gehouden worden met de structuur van de regio’s die maakt dat ook de mechanismen van de veranderingen per regio anders zijn. In de ene regio zal bijscholing nodig zijn, in de andere stimulering van innovatie en ondernemerschap. De regio’s staan voor een zware taak, zij hebben inmiddels zeer veel opgaven, doordat er de afgelopen periode is gedecentraliseerd. Het rijk heeft bovendien bezuinigd op kennis over de regio’s, waardoor de verbinding tussen regionaal en nationaal beleid minder sterk is geworden. De Regio Deals zijn een voorbeeld van een beweging in de goede richting: rijksoverheid en regio werken samen aan een betere woon- en leefomgeving voor bewoners en ondernemers.

Sentiment in de samenleving
Hoe onze samenleving er na de coronacrisis zal uitzien, is een belangrijke vraag. Gaan mensen en bedrijven ander gedrag vertonen en zal de overheid een actievere rol gaan nemen? Mijn verwachting is dat terugkeer naar hoe het was vóór de crisis steeds minder waarschijnlijk is naarmate de crisis langer duurt. De fundamenten veranderen. Er ontstaan nieuwe sentimenten nu we als samenleving geconfronteerd worden met een serieuze economische crisis. Er wordt gesproken over het basisinkomen, het zorgpersoneel zou meer loon moeten krijgen en er worden vraagtekens gezet bij de lange waardeketen die vooral is ingericht op kostenefficiëntie, waardoor er materialen van over de hele wereld moeten worden gehaald. Het perspectief van mensen lijkt te veranderen, met meer aandacht voor veiligheid, leefkwaliteit en ecologie.

Scenario’s
Om zicht te krijgen op ontwikkelingen die zich kunnen voordoen, hebben wij als RaboResearch een scenario-analyse uitgevoerd. De toekomst is onzeker en onvoorspelbaar, maar we hebben wel 250 sentimenten en ontwikkelingen geïdentificeerd en ondergebracht in 12 clusters.

We komen tot vier scenario’s door de clusters te positioneren in een kwadrant met een as van weinig overheid versus veel overheid en een as van efficiënte groei versus robuuste welvaart:

·        De zelfbewuste samenleving, waarbij de overheid terughoudend is en de burgers zelf actief bouwen aan een samenleving die niet meer zo sterk extern afhankelijk is.

·        De vastberaden staat, waarbij de overheid het voortouw neemt om te bouwen aan robuuste, brede welvaart waarin duurzame keuzes worden gemaakt

·        De onverzadigde samenleving keert terug naar de situatie van voor de coronacrisis, waardoor bedrijven gericht blijven op efficiency en offshoring om tegemoet te komen aan het consumptiepatroon van de consument.

·        De competitieve staat is gericht op economische groei, waarbij de overheid een stimulerende rol heeft.

De uitdaging is nu dat iedereen, mensen en bedrijven, nadenkt wat elk van die werelden voor hun functioneren zou kunnen betekenen.

Echte verandering?
Welke kant we als samenleving opgaan, is op dit moment niet te voorspellen. Nu we tegen de grenzen van het systeem aanlopen en de aarde uitgeput raakt, is business as usual niet te verwachten. Sommige bewegingen waren al ingezet voor de corona-uitbraak, zoals de trend naar meer duurzaamheid. Pfas, CO2-problematiek, het Klimaatakoord: het waren voorbodes. Het is duidelijk dat de footprint van onze economie op plekken elders in de wereld zeer groot is. Een ander inzicht dat nu volledig doordringt, is dat de enorme mondialisering en globalisering ook leiden tot grote kwetsbaarheid en afhankelijkheid. Het is te verwachten dat sommige bedrijven na de crisis hun activiteiten anders zullen organiseren om hun afhankelijkheid te reduceren. Vraag is voor welke activiteiten die grotere leverbetrouwbaarheid belangrijk gaat worden en in hoeverre dat ertoe leidt dat bijvoorbeeld high tech bedrijven hun toeleveranciers weer in Europa gevestigd willen zien.

Overheid en arbeidsmarkt
Ook wordt nu duidelijk dat de rol van de overheid te sterk is gemarginaliseerd en dat er een andere rol nodig is die herwaardering van beroepen in de zorg en het onderwijs ondersteunt.

De arbeidsmarkt was al in transitie, wat door de coronacrisis wordt uitvergroot. De commissie Regulering werk (Borstlap) schetst dat helder. Het belang van de flexibele schil en de polarisatie tussen de zzp’er met en zonder inkomenszekerheid vragen onze aandacht.

De urgentie wordt gevoeld, we moeten ons systeem anders inrichten. Ondanks de urgentie en de versnelling die daarin nu gevoeld wordt, is de uitkomst ongewis. Wij volgen de signalen daarom op de voet.